Bazı kavramlar vardır; ilk duyduğunuzda “Aa evet, mantıklıymış” dersiniz ama sonra bazı toplantılarda bu kavramlara adeta ortaçağ cadısı muamelesi yapılır. PESTEL analizi de bunlardan biri. Hani şu “sadece” akademisyenlerin masasını süslediği düşünülen, bazı dostlarımızın (!) “teorik bilgiyle iş yapılmaz” diyerek burun kıvırdığı analiz yöntemi.
Ama gelin sahnemizi hatırlayalım!
Klasik bir sohbet. Ekosistemin oyuncuları bir araya gelmiş, kahveler alınmış, herkes cümle kurma hızında yarışta. Tam ben söz alacakken, biri bombayı bıraktı:
“PESTEL mi? Hâlâ öyle şeylerle mi uğraşıyorsun? Akademisyenlerin oyuncağı o.”
Kısa bir sessizlik. Sonra birkaç baş sallama. Ben de o an fark ettim ki… bazıları için strateji hâlâ PowerPoint’te kalan bir fantezi, ama içgüdüyle yola çıkan çok kişi var ki… duvara çarpınca harita arıyor. Bu yazı, işte tam da o kafa karışıklığını gidermek için: PESTEL gerçekten gereksiz bir yük mü, yoksa girişimciler ve yatırımcılar için mantıklı ve kullanışlı bir yol haritası mı olabilir?
PESTEL: Kahinlik Değil, Körlüğü Engelleyen Bir Opsiyon
PESTEL: Politik, Ekonomik, Sosyal, Teknolojik, Ekolojik ve Yasal faktörleri inceleyen bir dış çevre analiz modeli.
Açılımı şudur:
- P – Political (Politik): Vergi politikaları, hükümet istikrarı, dış ilişkiler, siyasi riskler
- E – Economic (Ekonomik): Enflasyon, faiz oranları, döviz kurları, ekonomik büyüme
- S – Social (Sosyal): Demografi, yaşam tarzı değişimleri, kültürel normlar
- T – Technological (Teknolojik): Yeni teknolojiler, AR-GE faaliyetleri, inovasyon hızı
- E – Environmental (Çevresel): İklim değişikliği, karbon ayak izi, sürdürülebilirlik baskıları
- L – Legal (Hukuki): Mevzuatlar, regülasyonlar, patent ve telif hakları
Bazıları için vazgeçilmez bir stratejik araç, bazıları için ise zaman kaybı gibi gelebilir. Gerçek şu ki: PESTEL zorunlu değil. Ama özellikle belirsizlik çağında, yanında taşırsan yön bulmanı kolaylaştırır. Ama evet haklısınız, bu kadar sistematik düşünmek, kimsenin girişimci ruhuna yakışmaz(!) Sonuçta sezgilerle karar verip, girişimci içgüdüsüyle ilerlemek varken kim uğraşacak politika, regülasyon, toplumsal dinamiklerle değil mi?
Fakat tıpkı iyi bir pusula gibidir PESTEL yapmak: zorunlu değildir, ama dağda yolunu kaybettiğinde hayat kurtarır.
“PESTEL yapmayan girişimci, Amazon yağmur ormanına çadırla giren turist gibidir: meraklı, hazırlıksız ve yemek olma ihtimali yüksek.”
Hızlı Olmak Stratejisizlikle Karıştırılmasın
CBInsights’a göre girişimlerin %35’i pazar ihtiyacını doğru analiz edemediği için batıyor. Yani ürün mükemmel olabilir ama doğru zamanda, doğru pazarda, doğru ülkede değilsen, geçmiş olsun. Bu noktada PESTEL, seni yavaşlatmaz; aksine yanlış yolda hızla ilerlemeyi engeller. Kullanmamak sorun değil ama kullanırsan yol haritan netleşir.
“Analiz yapmaya vakti olmayanların, batmaya da vakti olmuyor.”
Sezgi ve Veri: Birlikte Daha Güçlü
İster yatırımcı olun ister girişimci, sezgi işin doğasında var. Ama sezgiyle hareket etmek ile sezgiyi veriyle güçlendirmek arasında ciddi fark var.
PESTEL bu bağlamda, sezgine bağlam ve derinlik katmak için iyi bir araç. Her duruma şart değil, ama kullanıldığında fark yaratabilir.
Stratejik Düşünmek
Strateji, girişimcinin kemeridir. MVP çıkar, ürün döner, ekip dağıtır ama sağlam analiz yapan girişimci yeniden kurar.
PESTEL, bu bağlamda, fikrini dış dünyaya göre test etmek isteyenler için basit ama etkili bir opsiyon. Bir strateji aracı. MVP’den önce yapılırsa, hata payını azaltır.
Gerçek Hayattan Mini Örnek: Berlin merkezli bir SaaS girişimi, 2022’de Almanya’nın veri koruma düzenlemelerinde sıkılaşmaya gideceği sinyallerini PESTEL analiziyle fark etti. Avrupa açılımını 6 ay erteledi. O sırada gelen yeni kurallarla rakipleri lansman iptal ederken, onlar hazırdı.
PESTEL Speed Run: Kısayoldan Derinlik
- Her başlık için 3 risk + 3 fırsat yaz.
- Fırsat varsa: Nasıl test edilir?
- Risk varsa: Ne zaman patlar, nasıl önlenir?
Zorunlu değil, ama yaptığında fark yaratırsın. Takımınla birlikte 2 saatlik bir PESTEL oturumu, belki aylarca yön arayışını kısaltır.
Bu tabiki muhteşem bir PESTEL çıkartmaz ama en azından farkındalık yaratır.
PESTEL = Derinlikli Öngörü
Yatırımcılar genellikle ekip, ürün ve büyüme potansiyeline bakar. Ancak dışsal faktörler göz ardı edildiğinde, tablo eksik kalır. Pazarı iyi takip eden yatırımcılar için zaten bunları bir çoğu açıktır. Fakat girişim yeterince farkında mı?
PESTEL bu noktada, yatırım değerlendirmesinde bir çerçeve sunar. Zorunlu değil. Ama yatırımın çevresel koşullardan ne kadar etkilenebileceğini öngörmek için güçlü bir lens ve girişimcinin ne kadar farkındalığa sahip olduğunu görmek için bir araçtır.
Gerçek Hayat: Regülasyon, Kredi Kartı Gibi Gelir — Önce Rahatlatır, Sonra Ödetir
2023’te Avrupa’da yatırım almış 218 fintech, ürün lansmanından sonra regülasyon değişiklikleriyle pivot yapmak zorunda kaldı. Tahmin et kaç tanesi bu değişimi önceden öngörmüştü? Çok azı. “Startup başarısı sadece ürün kalitesiyle değil, çevreyi doğru okuma becerisiyle gelir.” PESTEL, trendleri kaçırmamak için değil; tsunamiye kafanı uzatmadan fark etmek içindir.
Hadi Gelin Bir Örneklem Üzerinden Speed Run yapalım
Studio SimCraft, 2023 yılında İstanbul’da kurulan, 6 kişilik çekirdek kadroya sahip bağımsız bir oyun stüdyosudur. Ekibin tamamı ilk defa bir PC oyunu geliştiriyor ve hedefleri, 2025’in son çeyreğinde Steam üzerinden ABD pazarına odaklanan bir Business Tycoon oyunu ile çıkış yapmaktır. Unreal Engine 5 kullanan ekip, oyunu Steam Deck uyumlu geliştirirken, Amerikan kullanıcı alışkanlıklarını gözeterek İngilizce lokalizasyon ve kültürel uyarlama üzerinde özenle çalışmaktadır. Takımda ekonomi sistemleri konusunda uzman bir oyun tasarımcısı, iki teknik geliştirici, bir UI/UX tasarımcısı, bir 3D sanatçı ve iş geliştirme süreçlerini yöneten bir ekip üyesi yer almaktadır. Tamamen kendi öz kaynaklarıyla ilerleyen ekip, topluluk inşası, erken erişim kampanyası ve GDC 2026’ya katılım gibi stratejik hedeflerle, ABD pazarında kalıcı bir yer edinmeyi amaçlamaktadır.
Politik
- ABD-Türkiye ilişkileri teknoloji ve savunma alanlarında hâlâ kırılgan. ABD’deki bazı fon ve yayıncılar, Türkiye merkezli şirketlere mesafeli yaklaşabiliyor.
- Vize ve çalışma izni süreçleri hâlâ zorlayıcı. GDC gibi etkinliklere katılımda ekiplerin fiziksel temsil kabiliyeti sınırlanabilir.
Riskler:
- ABD-Türkiye ilişkilerinin teknoloji yatırımlarında hassaslaşması, potansiyel yayıncıların çekimser kalmasına neden olabilir.
- Vize ve göç politikaları nedeniyle GDC, PAX gibi etkinliklere fiziksel katılımda kısıt yaşanabilir.
- Türk şirketlerin ABD’de şirketleşmeden doğrudan teşviklere ulaşamaması.
Fırsatlar:
- ABD’de oyunlara devlet müdahalesi az, yayın ve dağıtım daha özgür.
- Bazı eyaletler oyun ve medya girişimlerine vergi teşviği sağlıyor.
- Politik bağımsızlık vurgusu yapan içerikler indie oyunlar için avantaj oluşturabiliyor.
Ekonomik
- ABD PC oyun geliri 2024’te 41.2 milyar USD, 2025’te 43.5 milyar USD’ye ulaşması bekleniyor (Statista).
- ABD’de indie oyunlar için Kickstarter ve Patreon fonlamaları 2024’te %19 artış gösterdi.
- Ancak oyuncu başına harcama önceki yıllara göre %6 azaldı (enflasyon, çok oyun, az zaman etkisi).
Riskler:
- Kur farkı maliyetleri düşürse de yurt dışı yazılım ve hizmet harcamalarında baskı yaratabilir.
- Oyuncu başına harcama oranı 2024’te %6 düştü; oyun satın alma davranışları temkinli.
- Steam kesintileri ve ülke bazlı fiyatlama indie ekiplerin gelir beklentilerini zorlayabilir.
Fırsatlar:
- ABD PC oyun geliri artıyor; 2025’te 43.5 milyar USD’ye ulaşması bekleniyor.
- Indie projelere yönelik Patreon ve Kickstarter destekleri büyüyor.
- Dolar üzerinden gelir elde etmek, Türkiye merkezli bir ekip için büyük döviz avantajı sağlar.
Sosyal
- ABD’de kapitalizm eleştirisi içeren oyunlara ilgi artıyor: “Not For Broadcast”, “The Last Worker” gibi oyunlar başarılı oldu.
- Steam kullanıcıları “meta ironi” ve anlatısal derinlik bekliyor. Sadece sistem kurmak yetmiyor; oyun felsefesi ve niyeti soruluyor.
- Z kuşağı, Twitch yayınlarına uygun oyunlar tercih ediyor. İzlenebilirlik, viral içerik kadar önemli.
Riskler:
- ABD’de kültürel stereotiplere karşı hassasiyet yüksek; yanlış içerikler tepki çekebilir.
- Tycoon türünde “kapitalist övgü” gibi algılanabilecek sistemler negatif yorumlara neden olabilir.
- İzlenebilirliği düşük oyunlar Twitch ve YouTube’da görünürlük sorunu yaşar.
Fırsatlar:
- Kapitalizm eleştirisi ve anlatı derinliği olan oyunlara ilgi artıyor.
- Samimi iletişim ve açık geliştirme süreçleri indie markasına güven sağlar.
- Steam Community ve Discord gibi kanallarda sadık niş topluluk oluşturulabilir.
Teknolojik
- Steam Deck uyumluluğu, 2024’te %25 daha fazla satış getirmiş indie oyunlarda.
- Unity’nin yeni lisans politikaları nedeniyle geliştiricilerde genel bir güvensizlik ortamı var. Unreal Engine’e geçiş hızlandı.
- Yapay zekâ ile dinamik ekonomi sistemleri kullanmak büyük artı: oyuncular artık “öğrenen sistemler” arıyor.
Riskler:
- Unity’nin yeni lisans politikaları geliştirici topluluğunda güvensizlik yarattı.
- Yüksek sistem gereksinimleri, Steam Deck ve orta segment cihazlarda performans sorunları doğurabilir.
- Yapay zekâ sistemleri yetersiz tasarlanırsa oyun “yapay zekâsız bir simülasyon” olarak eleştirilebilir.
Fırsatlar:
- Steam Deck uyumluluğu satışlara %25’e kadar olumlu katkı sağlıyor.
- Yapay zekâ ile çalışan ekonomi sistemleri oyunun derinliğini ve tekrar oynanabilirliğini artırır.
- Unreal Engine’e geçiş yapan ekipler daha iyi grafik ve optimizasyon yakalayabilir.
Çevresel
- Apple, Microsoft ve bazı büyük yayıncılar, çevresel beyan zorunluluğu getiriyor. Steam bu konuda henüz pasif ama 2026’ya kadar bu zorunlu hale gelebilir.
- Oyunda çevresel bilinç unsuru olması (örneğin yeşil şirket yönetimi) oyuncu sadakatini ve yorum puanını pozitif etkiliyor.
Riskler:
- Steam henüz çevresel raporlama zorunlu tutmasa da 2026’ya kadar bu yönde adım atabilir.
- Multiplayer ve sunucu bazlı sistemler enerji tüketimi nedeniyle eleştiriye açık.
- Çevre teması olmayan projeler bazı yatırımcılar tarafından “geri kalmış” olarak etiketlenebilir.
Fırsatlar:
- “Yeşil şirket kurma modu” gibi temalar oyun içinde fark yaratabilir.
- ESG duyarlılığı yüksek yatırımcılar, sürdürülebilirlik içeren projelere ilgi gösteriyor.
- Oyuncular Steam yorumlarında bu tür bilinçli içeriklere daha yüksek puan veriyor.
Hukuki
- ESRB, 2025 itibariyle dijital oyunlarda “otomatik derecelendirme” sistemini test ediyor. Indie geliştiriciler için süreç hızlanabilir.
- Türkiye merkezli şirketlerin ABD’de gelir elde etmesi hâlinde IRS’e kayıt ve vergi bildirimi zorunlu.
- Telif hakları ve müzik lisansları, Twitch yayınlarıyla entegre olacağından çok daha kritik: DMCA ihlalleri hâlâ sıkı denetleniyor.
Riskler:
- ABD’den gelir elde eden Türk şirketlerin IRS kaydı ve vergi sorumlulukları var.
- ESRB sertifikası alınmadan yapılan yayınlar mağazalarda engellenebilir.
- Telif hakları ihlalleri Twitch yayınlarında DMCA ile hızlıca cezalandırılıyor.
Fırsatlar:
- ESRB, 2025’te otomatik derecelendirme sistemini test ediyor, bu süreç indie ekipleri hızlandırabilir.
- Steam, Indie geliştiriciler için vergi süreçlerini büyük ölçüde kolaylaştırıyor.
- Türkiye’de şirketleşme maliyeti düşük; ABD gelirine göre yüksek kâr marjı oluşturulabilir.
“Akademisyenler yapsaydı ya VC işini” Diyenlere Not
Bu laf, ne yazık ki bir bilgi kompleksinin ürünüdür. Çünkü bugün VC’lerin kullandığı çoğu yöntem ve terim —”disruption”, “network effects”, “product-market fit”, “blue ocean strategy”— hepsi birer akademik kuramdır.
Eğer Steve Blank, Eric Ries, Michael Porter, Clayton Christensen ve benzeri akademisyenler bu işi yapmasaydı, bugünkü yatırım tezlerinin yarısı olmazdı.
Demek ki mesele “akademik bilgi” değil, o bilgiyi uygulayıp uygulayamamak.
Kapanış: Haritayı Hor Gören, Haritada Yok Olur
Girişimciliğin doğasında risk vardır, ama risk körlükle birleşirse felaket olur. PESTEL seni yavaşlatmaz. Zorunlu da değildir. Ama yanında taşırsan; daha az yanılırsın, daha iyi hazırlanırsın. İster yatırımcı, ister girişimci ol; stratejik düşünmek istiyorsan, PESTEL gibi araçlar seçeneklerin arasında olmalı.
“Yol haritan yoksa hızın sadece batış süreni kısaltır.”
Kaynaklar:
- CBInsights. (2023). “The Top 12 Reasons Startups Fail.”
- Forbes. (2022). “Reduce Your Startup Risk: Start with the Marketplace.”
- Medium / Product Manager Diaries. (2023). “How PESTEL Saved My SaaS in a Recession.”
- Startup Genome (2023). “Scaling Before Product-Market Fit.”
- Harvard Business Review. (2021). “Why External Analysis Still Matters.”
- Statista – U.S. PC Gaming Revenue Forecast
- ESRB Rating Process Update – 2025 Pilot Program
- GameIndustrybiz – Indie Trens 2025
- Kickstarter 2024 Annual Report – Games
- Steamworks Documentation – 2025 Updates
- Unreal Engine vs Unity – Developer Trends Q1 2025
- Twitch Content Enforcement Guidelines 2025
- IRS – U.S. Tax Obligations for Foreign Entities